درباره علم سنجي ::

درباره علم سنجي

اصطلاح علم سنجي يا از تركيب دو واژه «ساينتو» به معناي علم و « متريك » به معناي اندازه گيري مشتق شده است. ساده ترين تعريفي كه مي توان براي علم سنجي ارائه داد اين است كه علم سنجي، علم اندازه گيري و تحليل علم است كه به سنجش توليدات علمي پژوهشگران، دانشگاه‌ها و كشورها در قالب متغيرهاي كمي مي‌پردازد. شاخص‌هاي علم‌سنجي شامل شاخص‌هاي ارزيابي كميت و كيفيت برونداد علمي پژوهشگران است كه مي‌تواند مبناي ارزشيابي، رتبه بندي و ارتقاء اعضاي هيات علمي قرار مي‌گيرد كه از مهمترين اهداف اين علم، بنا نهادن نظامهايي از شاخص هاي توصيف كننده پژوهش در اجتماعات مختلف علمي است. انتشار مداوم و منظم چنين شاخص هايي مي تواند عنصري مفيد و كارآمد براي مديريت تحقيق و سياستگزاري در علوم باشد . اساس علم سنجي بر تجزيه و تحليل پارامترهاي اطلاعاتي استوار است كه اين پارامترها مقالات علمي،‌پروانه هاي ثبت اختراع، مجلات و بطور كلي اطلاعات علمي منتشر شده مي باشند. نتايج حاصل از اين تجزيه و تحليل، به تعيين ساختار جريان مدارك علمي و فرايندهاي استنادي آنها كمك مي كند. علم سنجي با جنبه هاي مختلفي همچون توليد، اشاعه و استفاده از اطلاعات علمي سر و كار داشته و به محدوده علمي يك رشته خاص تعلق ندارد. بسياري از پيشگامان اين حوزه، هدف از علم سنجي را بررسي فرآيندهاي موجود در پژوهش علمي براي مديريت موثرتر علم معرفي مي كنند.

براي نيل به اهداف علم سنجي، بايستي از نمايه نامه هاي پويا استفاده شود تا بتوان روند پيشرفت نظامهاي علمي را مشخص ساخت . سابقه اين علم به دهه هفتاد ميلادي برمي گردد. نقطه شروع و شكل گيري اين علم در روسيه شوروي بود. زماني كه براي اولين بار دوبوروف و كارنوا واژه علم سنجي را به كار بردند. آنها علم سنجي را به عنوان اندازه گيري فرايند انفورماتيك تعريف كردند. اولين تجزيه و تحليل آماري نوشته هاي علمي را به كول (Cole)، ايلز (Ealse) و هولم (Hulme) نسبت مي دهند كه براي اولين بار از مقالات علمي منتشر شده به عنوان ملاكي براي مقايسه توليد علمي كشورهاي مختلف استفاده كردند. در همان زمان افرادي نظير لوتكا (Lotka)،‌ برادفورد(Bradford)، زيف (Zipf) به منظور بررسي توزيع انتشارات برحسب مولفين و نشريات،‌مدل هاي نظري وي‍ژه ايي ارائه دادند. با وجود فعاليت هاي بسيار در حوزه اين علم، تا سال ۱۹۶۹ ميلادي حيطه ،‌ اهداف و تكنيك هاي علم سنجي هنوز مشخص نشده بود. در همان زمان بود كه ناليموف (Nalimov)،‌ مولچنكو (Mulchenko) رشته هاي فرعي علم سنجي و دامنه كار آن را تعيين كردند. انتشار مجله بين المللي علم سنجي در سال ۱۹۷۸ ميلادي به وسيله تيبور براون هم گام مهمي در جهت شناخت و توسعه جهاني اين علم بود. اين مجله توسط انتشارات Elsevier در آمستردام منتشر گرديد و آكادمي علوم مجارستان در بوداپست (كه فعال ترين انجمن علمي در اين حوزه به شمار مي رفت) مرتبأ مقالاتي در زمينه علم سنجي در آن به چاپ مي رساند. اين مقالات به همراه مطالبي كه ناليموف منتشر مي نمود، به پرورش و شكل گيري اين علم نوپا كمك فراواني كرد.